‘When water becomes too much of a good thing’. Op het ‘Medicine in Extremes 2020’ congres in Amsterdam presenteerde Martin Hoffman van de University of California in Davis een update over inspannings-gerelateerde hyponatriëmie. Voor Sportgericht schreef ik een samenvatting.
‘Op 1 juni 1981 werd een 46 jarige deelneemster aan de Comrades ultramarathon in het ziekenhuis van Durban in Zuid-Afrika binnengebracht. Met nog 20 van de 90 kilometer te gaan, was het mis gegaan: de vrouw herkende haar man niet meer. Hij bracht haar per auto naar de medische hulppost aan de finishlijn. Daar kreeg ze via een intraveneus infuus snel twee liter vloeistof toegediend, de standaard behandeling bij uitdroging. Het werkte averechts: de vrouw kreeg epileptische aanvallen en raakte in coma. In het ziekenhuis werd haar bloed geprikt en een extreem lage natrium concentratie van 115 mmol per liter geconstateerd.’ Dit was de eerste casus waarmee de Zuidafrikaanse bewegingswetenschapper Timothy Noakes het probleem van watervergiftiging begin jaren ’80 van de vorige eeuw op de kaart zette.1
Vele casussen volgden, niet alleen in ultramarathons maar ook in het American Football en tijdens kanotochten en lange wandelingen, vertelt Hoffman. Met een fikse incidentie: zo hoog als 18% in Ironman triatlons, 28% in marathons en 50% bij het langeafstandsfietsen. Met de beschikbaarheid van meer kennis en het opstellen van richtlijnen neemt het aantal gevallen sinds 2008 gestaag af, maar in de Grand Canyon zijn ieder jaar nog steeds tussen de 15 en 25 gevallen te noteren, aldus Hoffman. “Vanwege de aanwijzingen op de bordjes en in de folders om ‘vooral veel water te drinken’ tijdens de wandeling”.
Lichaamsgewicht
Watervergiftiging is de belangrijkste oorzaak. Het wijdverspreide geloof in de sportwereld dat het verlies aan lichaamsgewicht tijdens inspanning beperkt moet blijven (“maximaal 2%!”) door genoeg te drinken, ligt hier ten grondslag aan. In 2005 observeerde Noakes al in een studie onder ruim 2000 ultra-atleten dat er een negatieve relatie bestond tussen de verandering in lichaamsgewicht en de natriumconcentratie in het bloed na afloop van de race.2 Maar teveel drinken hoeft niet altijd problematisch te zijn. Want zoals Noakes ook opmerkte, bleef in 70% van de atleten wiens gewicht door overvloedig drinken toenam, de natriumbalans prima op orde. Teveel vocht vasthouden door onvoldoende remming van het antidiuretisch hormoon (door misselijkheid, inspanning, pijn) en een onvermogen om de in het lichaam opgeslagen natrium (in huid en botten) te mobiliseren, spelen ook een rol in de totstandkoming van het lage natrium in het bloed.
Dat het lichaamsgewicht een slechte voorspeller voor het ontstaan van hyponatriëmie is, liet Hoffman in een recentere studie bij 887 finishers aan een ultramarathon van 161 kilometer in Californië zien.3 15% van hen had na de race een laag natrium, maar slechts bij een kwart hiervan was het lichaamsgewicht toegenomen; bij de overige 70% was er sprake van een afname in het gewicht, waarvan de helft met meer dan 3%.
Dorstgevoel
Toch betekent deze laatste bevinding volgens Hoffman niet dat de focus tijdens langdurige inspanning op het vermijden van gewichtsverlies moet liggen. In dezelfde studie zag hij namelijk dat de snelste lopers juist meer gewicht tijdens de race verloren dan de mindere goden, en dat een afname van 2% of meer van het lichaamsgewicht de prestatie geenszins in de weg hoeft te zitten. De door Hoffman aanbevolen drinkstrategie: ga op je dorstgevoel af. Dit advies bleek ook 70% van deelnemers aan de 161-kilometer ultramarathon te volgen en zorgde niet voor méér gewichtsverlies dan wanneer lopers een strakkere strategie volgden.4 Ook van extra zoutinname is Hoffman geen voorstander omdat dit juist het dorstgevoel stimuleert; een studie van hem uit 2015 liet bovendien zien dat er geen relatie bestond tussen de inname van natrium en het ontstaan van kramp, gewichtsverlies, hyponatriëmie en misselijkheid tijdens de ultramarathon.5
- Noakes TD & Speedy DB (2006). Case proven: exercise associated hyponatraemia is due to overdrinking. So why did it take 20 years before the original evidence was accepted? British Journal of Sports Medicine, 40 (7), 567-572.
- Noakes TD et al. (2005). Three independent biological mechanisms cause exercise-associated hyponatremia: evidence from 2,135 weighed competitive athletic performances. Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, 102 (51), 18550-18555.
- Hoffman MD, Hew-Butler T & Stuempfle KJ (2013). Exercise-associated hyponatremia and hydration status in 161-km ultramarathoners. Medicine & Science in Sports & Exercise, 45 (4), 784-791.
- Hoffman MD & Stuempfle KJ (2014). Hydration strategies, weight change and performance in a 161 km ultramarathon. Research in Sports Medicine, 22 (3), 213-225.
- Hoffman MD, Stuempfle KJ & Valentino T (2015). Sodium intake during an ultramarathon does not prevent muscle cramping, dehydration, hyponatremia, or nausea. Sports Medicine – Open, 1 (1): 39. Epub 2015 Dec 22